Faalangst & Perfectionisme
Als men het woord "perfectionisme" laat vallen denkt iedereen wel te weten wat het betekent. Echter, de definitie die velen eraan geven dekt nog niet half de lading van de vele kenmerken die perfectionistisch gedrag typeren. De meeste mensen denken dat perfectionisme zoveel betekent als "geen fouten willen maken" en "de puntjes op de i zetten", maar het omvat veel meer dan dat.
Perfectionisme is een denk- en leefpatroon. Het is iets heel goeds en het duidt op vele talenten. In overdreven vorm kan het echter zeer belemmerend werken voor de persoon die het perfectionistisch gedrag vertoont. Meestal leidt het in dat geval ook tot stress, of erger nog, tot burn-out.
Wat is perfectionisme?
Perfectionisme - of "bevestigingsdrang" - ontstaat meestal reeds in de kindertijd.
Meestal is er een genetische voorbestemdheid. De ene persoon is van nature nu eenmaal perfectionistischer ingesteld dan de andere.
We weten echter dat er bij een overdreven perfectionisme vaak ook een andere factor meespeelt en dat is faalangst.
Deze kan zeer onbewust en sluimerend aanwezig zijn en wordt vaak ook onbewust aangewakkerd door de opvoeding en omgeving van het kind.
Een kind krijgt om de één of andere reden het gevoel dat hij/zij "niet OK is" en begint een manier van denken en gedrag te ontwikkelen om zichzelf en zijn/haar omgeving ervan te overtuigen dat "hij/zij wél OK is". Het kind is kwestie is niet in staat om voldoende liefde voor zichzelf te voelen en zoekt bevestiging van buitenaf. Dit nastreven van liefde en bevestiging realiseert hij/zij op verschillende manieren.
Doordat perfectionisten (vaak onbewust) zo gefocust zijn op het "graag gezien worden" verliezen zij vaak hun eigen wensen en verlangens uit het oog.
Ze ontwikkelen als het ware een tweede identiteit die de bovenhand neemt. Hierdoor weten ze op de duur niet meer wie ze écht zijn en wat zij zelf belangrijk vinden. Vaak is het patroon zo diepgeworteld dat het zich even sterk, of zelfs sterker, voortzet wanneer het kind volwassen is.
Wat zijn de kenmerken van perfectionisme?
Er zijn een aantal kenmerken waarin iedere persoon die perfectionistisch gedrag vertoont zich in meer of mindere mate zal herkennen:
​
1) Bevestigingsdrang
Dit is meestal een sterk aanwezige factor: de drang om jezelf te bewijzen, zowel naar jezelf als naar anderen toe. Het is - net zoals alle andere kenmerken van perfectionisme - een zeer goede eigenschap, want het zorgt ervoor dat je prestaties neerzet en doelen verwezenlijkt. In overdreven mate kan "bevestigingsdrang" echter iets zeer dwingend en uitputtend worden. Op de duur vraag je je af waarvoor je iets doet: Is het echt nog voor jezelf? Of is het puur iets voor de ander geworden?
Enkele voorbeelden:
- Ik laat anderen makkelijk mijn agenda bepalen.
- Ik geef vaak mijn ideeën door aan anderen en doe er zelf niets mee.
- Ik ben steeds de trekker voor degenen die meelopen.
- Ik kan zeer moeilijk "neen" zeggen.
- Ik kan niet of moeilijk genieten van rustmomenten.
​
2) Laag zelfbeeld
​
​Zonder dat je het beseft, heb je voortdurende kritiek op jezelf.
Er is een stemmetje in je hoofd dat zegt: "Die ander kan dat toch veel beter."
Of "Ik beteken niets voor die ander."
Zo haal je je eigenwaarde onbewust voortdurend naar beneden.
Enkele voorbeelden:
- Ik kan boos zijn op mezelf als ik iets niet kan oplossen of een bepaalde situatie niet kan veranderen.
- Ik focus in huis en op het werk op de zaken die "niet OK" zijn.
- Professioneel vind ik collega’s of concurrenten dikwijls beter dan mezelf.
- Ik begin bij de minste aanleiding over mezelf te twijfelen: Ga je dat wel aankunnen ? Gaat dat wel OK zijn voor de anderen ?
- Ik ben minder belangrijk dan anderen.
​
3) Faalangst en andere angsten
Als je een perfectionist bent, dan hou je meestal van zekerheden. Dit is niet onlogisch, want zekerheden en bekende situaties heb je onder controle en lenen zich minder tot het maken van fouten. Ze zorgen op die manier ook voor rust in je hoofd. Het leven zit echter vol onzekerheden en onbekende situaties. En die boezemen perfectionisten vaak angst in, omdat ze zich op dit soort situaties niet (of niet volledig) kunnen voorbereiden. Ze denken ook nogal makkelijk: die situatie zal ik misschien niet aankunnen. Ik heb dit nog nooit gedaan, dus is de kans groot dat ik iets verkeerd zal doen.
Enkele voorbeelden:
- Als ik een presentatie moet doen voor ’n groep, zelf mits goede voorbereiding, dan lig ik de nacht ervoor toch wat te woelen en achteraf blijf ik mij nog een tijdje afvragen of het wel goed (genoeg) was.
- Als ik op mijn werk nieuwe objectieven krijg, dan bezorgt me dit veel stress. Ik kan het niet maken dat ik mijn cijfers niet haal.
- Tijdens de toetsen van de laatste twee jaar ervaar ik sterke faalangst.
- Als ik op een feest ben, alleen tussen mensen die ik niet ken, dan ga ik in een hoekje zitten – ik voel dan een blokkade.
- Ik heb heel wat plannen om iets nieuws te gaan doen in mijn leven. Alleen durf ik er niet aan te beginnen.
- Ik heb bindingsangst, dus ben ik al jaren alleen.
​
​
4) Te hoge kwaliteitseisen stellen - ook voor minder belangrijke zaken
​Je probeert er alles aan te doen om geen fouten te maken en zowel op werkvlak als op privévlak hoog kwalitatief werk te leveren. Je bent echter niet alleen streng voor jezelf, maar vaak ook voor anderen. Je verwacht van hen namelijk eenzelfde mate van inspanning om dezelfde hoge kwaliteit te bereiken. Deze moeite gaat echter vaak ten koste van jezelf, want het is zeer vermoeiend en tijdrovend om de lat voortdurend zo hoog te leggen. En vaak ga je uiteindelijk toch fouten maken, puur uit vermoeidheid.
Enkele voorbeelden:
- Ik wil heel graag de beste zijn. En als de anderen sowieso veel beter zijn, doe ik minder moeite.
- Ik wil mijn kinderen zo goed mogelijk opvoeden, en ik leg hierbij veel druk op mezelf.
- Er hangen zoveel to do’s rond mijn hoofd, dat ik niet meer kan kiezen.
- Ik heb graag dat de dingen af zijn.
- Goed is niet goed genoeg.
- Ik heb een relatie beëindigd met een heel toffe man/vrouw, omdat hij/zij niet volledig beantwoordde aan mijn hoge kwaliteitseisen.
​
​​5) Controledrang
Controle hebben over situaties brengt zekerheid en rust. Het neemt de stress weg. Je kan echter niet alles in het leven controleren; noch bij jezelf, noch bij anderen. Controledrang is dus een utopie en bovendien een zeer vermoeiende bezigheid. Daarnaast bereik je vaak het omgekeerde effect want controle uitoefenen is iets krampachtig en wordt door anderen vaak niet erg geapprecieerd. Je kan het ook onmogelijk volhouden.
Enkele voorbeelden:
- Ik maak altijd TO DO-lijstjes. Ze geven me rust.
- Alles heeft zijn vaste plaats bij mij, zowel bij mij thuis als op het werk. Dit geeft mij een gevoel van rust en overzicht.
6) Te groot verantwoordelijkheidsgevoel
Aangezien het voor perfectionisten belangrijk is om door anderen graag gezien en geapprecieerd te worden en ze daar voor een groot deel hun zelfbevestiging uit halen, gaan ze vaak spontaan verantwoordelijkheid nemen voor zaken waarvoor ze niet verantwoordelijk zijn en waar ze ook niet altijd concreet invloed op hebben. Dit vraagt veel energie en wordt helaas niet altijd door iedereen geapprecieerd... iets wat ze net zo belangrijk vinden.
​
Enkele voorbeelden:
Als ik betrokken ben geweest bij een situatie, dan ga ik mijn aandeel veel groter zien als het mislukt of er fouten optreden. Daarentegen zal ik mijn aandeel minimaliseren wanneer het omgekeerde gebeurt en we complimenten krijgen op het gepresteerde werk.
- Ik kan niet "neen" zeggen.
- Ik wil dat mijn vader gelukkig is en voel me er verantwoordelijk voor om ervoor te zorgen dat dit het geval is.
- Op het werk neem ik regelmatig de verantwoordelijkheid voor zaken die eigenlijk tot de verantwoordelijkheid van mijn directie behoren.
- Als ik mij engageer dan ga ik er meestal 200% voor. Dit ten koste van mijn gezondheid.
​
7) Heel veel nadenken en piekeren
Het nemen van de juiste beslissingen is heel belangrijk. Je wil namelijk niet de verkeerde beslissing nemen. Dit leidt soms tot eindeloos tobben. Vaak draai je echter in cirkeltjes en raak je niet wijzer door meer na te denken. Integendeel. Bovendien is al dat gepieker heel vermoeiend en mis je hierdoor soms dingen die in het heden aan het gebeuren zijn, omdat je met je gedachten elders zit.
​
Enkele voorbeelden:
- Ik pieker heel veel; vooral 's nachts. Ik haal mezelf dan door het slijk of maak de dingen erger dan ze zijn. Dit geeft spanning en houdt me wakker.
- Als er iets gebeurt dat niet goed zit, dan analyseer ik dit probleem vanuit verschillende standpunten en in verschillende stappen... maar meestal weet ik al vanaf het begin wat ik ga doen of wat er aan de hand is. Jammer genoeg luister ik niet of zelden naar mijn buikgevoel.
- Ik ga regelmatig naar de osteopaat om mijn nek los te maken – dit heeft te maken met denken en tobben.
- Ik pieker vooral over dingen waar ik geen controle over heb.
​
8) Moeilijk kunnen kiezen of beslissen
Kiezen tussen twee zaken betekent altijd dat je één van beide opties niet kiest. Voor een perfectionist betekent kiezen vaak verliezen, want hij/zij wil graag alles en houdt bovendien van zekerheden. Om die reden willen perfectionisten meestal helemaal niet kiezen.
Enkele voorbeelden:
- Mensen en contacten verliezen maakt me bang.
- Ik blijf de zaken analyseren en laat dan vooral het negatieve doorwegen.
- Wat als mijn keuze de verkeerde is? Dan kan ik niet meer terug.
​
9) Uitstelgedrag
​
Als de tijdsdruk hoog is omdat je alles tot in de puntjes perfect wilt uitvoeren, dan kunnen taken waarmee je niet vertrouwd bent of waar je tegenop ziet wel eens voor extra stress zorgen. Een natuurlijke reactie is om deze zaken te gaan uitstellen. Dit zorgt uiteraard voor nog meer tijdsdruk en heeft op lange termijn een negatieve invloed op je prestaties en op je energiepeil.
​
Enkele voorbeelden:
- Als ik een belangrijk werk wil beginnen, stel ik dit vaak uit. In de plaats daarvan ga ik eerst andere, niet belangrijke dingen doen.
- Ik heb een idee en ik weet hoe het te realiseren, maar toch realiseer ik het niet. Het blijft liggen.
- Ik moet al drie weken bellen naar iemand. Maar ik doe het niet, want het wordt wellicht een moeilijk gesprek en daar zie ik enorm tegenop.
- Dingen die niet dringend zijn, gebeuren dikwijls niet.
- Alle zaken voor mezelf stel ik uit.
​​
10) Altijd maar doorgaan. Nooit opgeven, wat er ook gebeurt
"Opgeven, dat is voor zwakkelingen." Dat is een verkeerde overtuiging die perfectionisten vaak hebben. Soms krijgen ze dit mee van thuis uit. Zo gebeurt het helaas dat ze over hun eigen grenzen heen gaan.
​
Enkele voorbeelden:
- Ik voel me soms ziek, maar ga toch werken.
- Ik ga door tot ik er bij neerval – vandaar mijn burn-out. Toch ben ik helemaal niet tevreden over mijn uithoudingsvermogen...
- Ik voel me al jaren ongelukkig in mijn huwelijk, maar ik ben een engagement aangegaan en ik mag dat niet verbreken... wat er ook gebeurt.
Wat zijn de gevolgen van perfectionisme?
Mensen die last hebben van een overdreven vorm van perfectionisme staan vaak al jaren onder grote druk. Zo bouwt de stress in hun lichaam zich langzaam maar zeker op. Het lichaam geeft op een bepaald moment ook concrete stress-signalen, maar helaas worden die door perfectionisten zelden tijdig opgemerkt, waardoor ze soms helemaal fysiek en mentaal uitgeput raken en in een burn-out belanden. Jammer genoeg zijn het net de perfectionisten onder ons die de meeste moeite hebben om te aanvaarden dat ze plots niets meer kunnen (wegens totale uitputting).
​
Niet zelden leidt perfectionisme ook tot een bepaald compensatie- of ontsnappingsgedrag om aan de hoge druk te ontsnappen en het eeuwige nadenken te stoppen. Voorbeelden hiervan zijn:
​
- Overdreven opgaan in hobby's (op een niet-gezonde manier).
- Nagelbijten.
- Zelfverminking, vb. krasjes die tot bloeden leiden op de armen en soms op andere, grote delen van het lichaam.
- Overmatig eten en snoepen.
- Allerlei verslavingen, zoals vb.
--> alcohol
--> drugs
--> sex
--> games
--> medicatie
- Benge drinken.
- Niet meer in de maatschappij kunnen of willen leven:
--> zich volledig afzonderen
--> stoppen met studeren
--> stoppen met werken
--> aan de rand van de maatschappij gaan leven
--> zelfmoordneigingen
​Het is niet verwonderlijk dat dit ontsnappingsgedrag het leven van de betrokkene enkel nog moeilijker maakt.
Door zich van het patroon van perfectionisme te bevrijden, kan de nood aan dergelijk gedrag afnemen en zelfs helemaal verdwijnen.
We kunnen dus concluderen dat er met succes kan gewerkt worden aan het loslaten van verslavingen.
Behandeling van (overdreven) perfectionisme
Om een overdreven vorm van perfectionisme aan te pakken hanteren wij de OCP-methodiek, ontwikkeld door Marcel Hendrickx van Het Ontwikkelingsinstituut. OCP staat voor "Ontwikkelingsgericht Coachen van Perfectionisme".
De methodiek is gebaseerd op de principes rond interne delen binnen NLP. NLP gaat ervan uit dat we als mens bestaan uit verschillende "sturende" delen, die aan de basis liggen van onze verlangens, onze competenties en ons gedrag. Ze sturen in bepaalde contexten ons denken, doen en voelen. Elk deel heeft een positief doel voor de persoon voor ogen.
We werken voor perfectionismecoaching met twee delen:
Het eerste deel is het deel dat het perfectionisme aanstuurt. Dit deel zit in onze linkerhersenhelft, of ons "denkend brein", wat verklaart waarom perfectionisten steeds zoveel nadenken en vaak zelfs ronduit piekeren.
Het tweede deel is het deel dat we "het vrije kind" noemen en dat symbool staat voor onze rechter hersenhelft. Dit vrije kind bepaalt van bij onze geboorte ons denken, doen en voelen. Eigenschappen van het vrije kind die vaak terugkomen zijn: zich echt "vrij" voelen, enthousiast en blij zijn, genieten van het moment (het heden) zonder na te denken over het verleden of de toekomst, creatief zijn en "out-of-the-box" denken, zintuiglijke belevingen.
Op het moment dat het patroon van het perfectionisme ontstaat - in de literatuur een overlevingsmechanisme genoemd - wordt het vrije kind als het ware weggeduwd. Er komt een "braaf" kind in de plaats, dat beantwoordt aan de verwachtingen van zijn omgeving.
Binnen de OCP-methodiek wordt contact gemaakt met beide delen. We leren ze kennen en waarderen en trachten de samenwerking tussen beiden te optimaliseren. Als beide delen terug in balans worden gebracht ontstaat er harmonie en rust. Er wordt een nieuw patroon ontwikkeld, waarvan de kern is: "Ik ben OK zoals ik ben, zowel innerlijk als uiterlijk" - "Ik zie mezelf graag en zorg goed voor mezelf". Vanuit deze zelfzorg sta ik in de wereld en in relatie tot anderen.
De samenwerking van de interne delen leidt tot een toestand die wij de 'Vrije Volwassene' noemen. De vrije volwassene is in staat om zijn eigen wensen en verlangens en die van anderen in een gezonde balans te houden. Hierdoor zal hij/zij terug meer zichzelf durven zijn, zullen zijn/haar relaties verbeteren en zal hij/zij een groter geluksgevoel hebben. Daarnaast zal het verleden verwerkt worden zijn en zullen eventuele verslavingen overwonnen worden.
​
Het coachingtraject
​
Het coachingtraject bestaat meestal uit 7 à 8 sessies (soms minder; soms meer) en volgt een aantal stappen in een specifieke volgorde.
Bij de start van het OCP-traject wordt het patroon in kaart gebracht. Dit betekent dat je als coachee nadenkt over de omstandigheden die er toe geleid hebben dat jij het patroon ontwikkelde en dit ook op papier zet. Daarbij noteer je voor alle symptomen van het patroon specifieke voorbeelden die aantonen hoe het patroon vandaag nog steeds jouw denken, doen en voelen stuurt.
Vervolgens leidt de perfectionismecoach je gedurende enkele sessies doorheen een proces dat op een specifieke manier het vrije kind en het deel van je perfectionisme in verbinding brengt met elkaar. Je coach werkt met jou op onbewust niveau en het proces is gebaseerd op een specifieke set van instructies.
Om de kwaliteit en de veiligheid van de OCP-methodiek te garanderen, wordt deze enkel toegepast door coaches die opgeleid en gecertifieerd zijn door Het Ontwikkelingsinstitituut.
Kijk ook op http://www.bevrijdjezelf.be voor meer informatie over Het Ontwikkelingsinstituut en de OCP-methodiek.